A sparkle of Dani's world

Niets wees erop dat het provincie stadje Oswiecim – door de nazi’s Auschwitsz benoemd- ooit een een symbool van de Holocaust zou worden. En hoe hard we er ook op worden gewezen dat we het nooit meer zover mogen laten komen, gebeuren deze afschuwelijke dingen nog steeds... als ik hier over nadenk loopt er een rilling over mijn rug. Het kamp word als een jodenvernietigingskamp neergezet, maar 20% was Joods in dit kamp. Wie waren die anderen en wat is hun verhaal?

Het concentratiekamp Auschwitsz was zowel een gevangenenkamp, een concentratiekamp, een werkkamp alswel een vernietigingskamp, waar Joden, zigeuners, homoseksuelen, communisten, verzetsmensen, politieke gevangenen, Russische krijgsgevangenen, de Poolse intellectuele elite, geestelijken, Jehova’s getuigen, prostituees en criminelen werden opgesloten.
Toen Auschwitsz zijn grootste omvang had, waren er drie hoofdkampen, te weten Auschwitsz I, Auschwitsz II-Birkenau, Auschwitsz III-Monowitz en meer dan veertig kleinere kampen die verspreid lagen over de streek.

Plattegrond Auschwitsz I.

(klik op de foto en hij vergroot zich, zodat je hem beter kunt bekijken. Dit geldt voor alle foto's in mijn bloggen!).

Wij kwamen op een regenachtige ochtend rond 8.00 uur ’s ochtends aan en konden makkelijk onze auto parkeren op het terrein van Auschwitsz I. Je kunt met een bus tussen de twee kampen pendelen. Ondanks dat ons was verzekerd in het hotel dat als je vroeg kwam je nog makkelijk een gidsrondleiding kon reserveren, kwamen we daar van een koude kermis thuis. De eerste Engelse tour was om ’s middags 14.30 uur … dat ging hem dus niet worden. De parkeerplaats stond vol met touringcarbussen en die hadden alle rondleidingen al geboekt…beetje jammer! Achteraf gezien niet, want we zagen tijdens ons bezoek hoe die rondleidingen eraan toegingen en waren blij dat we onze eigen weg konden volgen. Wil je een privé gids dan is het aan te raden deze van tevoren te reserveren. Het museum is gratis toegankelijk. Ik had mezelf vantevoren goed in gelezen over Auschwitsz en samen met de informatie van de borden in het museum, die overal staan, hebben wij een goed beeld gekregen van het wel en wee van het kamp. Een bijkomend voordeel van gidsloos zijn , is dat je je eigen koers kunt volgen in je eigen tempo. Een andere tip is, als het druk is in het ene kamp begin dan eerst in het andere kamp.

Ik moet eerlijk zeggen dat ik het allemaal erger had verwacht en dat het best wel heftig zou zijn in het kamp..het viel mij en mijn kinderen reuze mee. Misschien komt het, omdat we al zo vaak met de beelden zijn geconfronteerd dat het niet meer shockeerd of dat ik het idee had dat veel werd verbloemd en zachter werd neergezet dan hoe het in werkelijkheid is vergaan in WOII. Zo is bijvoorbeeld Block 11 niet open en mocht je geen foto’s maken in de kelder van de gevangenis waar de meest gruwelijke dingen zijn gebeurd. Ook op deze plekken, maar ook de ophangplek en de death wall zien er bijna klinisch uit. Een gemiste kans vind ik zelf, maar wellicht kan het grote publiek zo’n directe toenadering niet aan. Door deze afscherming, die ik zowel in kamp I als II heb ervaren, mistte ik de diepgang van emoties bij mezelf en kon ik de verbeelding niet op mijn netvlies krijgen hoe het er werkelijk aan toe is gegaan.
In de beeldende foto tour neem ik jullie mee naar hoe ik Auschwitsz heb gezien door mijn cameralens, mijn vragen, verwondering, nieuwsgierigheid en heel af en toe een stukje theorie.

Het eerste wat je ziet, voordat je de beroemde poort doorgaat, zijn de “workshops”. Ik was nieuwsgierig wat deze “workshops” inhielden, maar de deuren waren dicht. Wat hebben ze hier gedaan, was er toch een vorm van saamhorigheid en gezelligheid tijdens hun werkdag en hoe zat het met de verhalen die ik heb gelezen over de ontsnappingspogingen? Vragen die je niet beantwoord krijgt…..je ziet een houten gebouw en een bord dat aangeeft dat de garage in het stenen gebouw was. Toch voelen deze gebouwen anders aan dan in het kamp, wellicht omdat ze ook letterlijk buiten de prikkeldraad omheiningen staan.

Op het terrein zelf, binnen de uitkijkposten en het prikkeldraad, staan behalve rijen populieren de baksteenmuren van 28 gevangenisblokken aan twee hoofdpaden. Niet alle gebouwen zijn te bezichtigen en je kunt van tevoren uitzoeken wat je in welk gebouw kunt zien. Wij hebben ons laten verrassen door wat er op ons pad kwam. Als je door de straten van het kamp loopt, voel je de kilheid en de eenzaamheid. De verbeelding spreekt voor zich hoe je je als gevangenen moet hebben gevoeld in de regen en kou met je gestreepte jurkje op je houten slippers…..een leven zonder toekomst of iets om naar uit te kijken. Elke dag in de overlevingsstand zuiver en alleen vanwege je afkomst of de visie die je had. Bij mij komt meteen de gedachte omhoog dat deze gruwelijkheden nog steeds gebeuren en een heel actueel item is met wat er in de wereld op dit moment speelt. Wat bezielt ons mensen om elkaar zo te behandelen?

En toen gingen we het kamp in........

Honderden gevangenen en Sovjets krijgsgevangene zijn hier gestorven door kruiwagens vol met grond te verplaatsen voor de uitbreiding van Auschwitsz. Velen waren te zwak voor het zware werk, velen werden doodgeslagen door de SS bewakers of de Kapos gewoon voor de lol. De SS voerden hier ook executies uit als voorbeeld voor de anderen.
Wat maakte dat deze mensen zo'n plezier beleefde aan het vernederen, martelen en vermoorden van hun medemens? Ligt daar ook niet het antwoord waarom kinderen zo gepest worden en er zo weinig actie op ondernomen wordt door de buitenstaanders?

Muziek doet iets met mensen. Het brengt je in een bepaalde stemming en is daarom een manipulatiemiddel bij uitstek. Dit wisten SS-ers in Auschwitsz als geen ander te (mis)bruiken en zo schalde er dagelijks muziek door het kamp. De Duitse nationalistische folkmuziek en nostalgische liederen zouden de officieren die ver van huis waren, bemoedigd hebben, maar het maakte de gevangenen ook duidelijk hoezeer de Duitse troepen de controle hadden over de plek waar zij verbleven. Waar ze ook waren was muziek en nooit privacy.

Ook was het een strategisch middel, want er waren veel minder bewakers dan gevangenen. Doordat de muziek door verschillende delen van het kamp klonk, konden de bewakers, zonder dat ze in al die delen fysiek aanwezig waren, toch de controle over de gevangenen behouden. De bewakers waren in staat om overal tegelijkertijd te zijn, wat vanzelfsprekend bijdroeg aan de stress die het leven in het kamp met zich meebracht. Overal muziek ontdeed de gevangenen van het laatste beetje persoonlijke ruimte dat ze nog hadden. Wat denk jij dat de herinnering aan deze Duitse muziek, of het horen ervan , met een overlevende, maar ook met hun kinderen doet?

Bij het lezen van de tekst krijg je wellicht een naar gevoel en denk je wat erg dat het er zo aan toeging? Helaas is de waarheid dat deze technieken nog steeds worden toegepast, maar denk ook eens burenoverlast. Continue herrie zonder dat hij/zij daar voor kiest, doet iets met een mens! Ik heb het zelf meegemaakt en wens het niemand anders toe.

Muziek werd ook gebruikt als je door de poort (zie foto) ging en waar de muziekband dagelijks de arbeidscommando’s/ appels moesten opvrolijken. Tijdens deze arbeidscommando's werden de gevangenen geteld. Urenlang stond je in rijen van twee (zowel in de hete zon als in de ijzige winterkoude)...gewoon , omdat de SS-ers of de Kapos dat leuk vonden. Gaf je ze een verkeerde blik of viel je om, dan werd je door hen neergeschoten of dood geranseld. Soms genoten ze ervan om de waakhond van de SS-er een gevangene aan flarden te laten scheuren. En de gevangenen..die mochten geen emotie tonen of het een blik waardig gunnen, want dat zou hun dood betekenen. De muziek moest helpen het vol te houden en het gegil van de gaskamers en van de gewonde of afgeranselde gevangenen te overschrijden, . Zouden de gevangenen ooit nog naar muziek kunnen luisteren zonder deze herinnering?

Tijdens het marcheren naar een van de diverse werkploegen zowel binnen als buiten het kamp of tijdens executies werd men ook vergezeld door muziek van de band.

Als de geselecteerde nieuwkomers uit de aangekomen trein naar de gaskamers werden geleid, schalde er een opgewekt mars muziekje als afleiding. Er mocht geen paniek of opstand ontstaan, want daar hadden ze niet genoeg SS-ers voor..dus werd muziek als middel ingezet. Slim, maar treurig.

Als muzikant had je een iets beter leven in het kamp, maar moest je wel al de gruwelijkheden zien en lange dagen maken. Om te overleven in het kamp deed men dit.

Op 7 oktober 1941 werd het kamp Auschwitsz gevestigd voor Sovjetse krijgsgevangene. Ongeveer 10.000 mannen werden geregistreerd als gevangene en werden ondergebracht in speciaal omheind gedeelte van Auschwits Blocks 1-3, 12-14, 22-24. De meeste van hen stierven van de honger, het harde werk of SS gewelddadigheid. Vele anderen waren vergast of doodgeschoten in opdracht van de speciale Gestapo commissie. Diegene die weigerden om te werken werden naakt buiten hun block gezet in de koude winterdag en nat gemaakt met water..het resultaat was dat velen een “frozen dead” hadden. Binnen 5 maanden, maart 1942, waren 9.000 gevangenen dood. De overgebleven gevangenen werden overgebracht naar het nieuw gebouwde Auschwitsz II-Birkenau, die ze zelf gebouwd hadden! Hoe ironisch...ze hadden hun eigen doodskist gebouwd!

Een afdruk van het gezicht van een gevangenen die begraven is in Auschwitsz.

Het gezicht vertelt een verhaal op zich…..

Bijzonder...kunst blijft een manier om je emoties een plekje te geven. Deze tekeningen zijn door gevangenen gemaakt. Velen waren zeer gemotiveerd om het kamp te overleven, zodat zij de buitenwereld konden vertellen wat er werkelijk in het kamp gebeurd was. Een bijzondere motivatie om te overleven. Het leert ons nooit op te geven en te blijven vechten..en vooral te genieten van de kleine dingen. Ook in donkere dagen!

In het midden een telegram over een ontsnapping uit Auschwitsz van Sovjetse krijgsgevangenen in 1944. Grappig om te zien hoe de techniek van vandaag de dag zo'n sprong heeft gemaakt. Mijn kinderen weten niet eens wat een telegram is!

Het beruchte houten doosje waarmee de gevangene werden getatoeëerd met hun nummer ………

Olga Klimenko vertelt: “Eindelijk mogen we door de poort het kamp in. Ze reden ons naar een lange houten barrak. Daar stond een Nazi en een vrouw in een zwarte zijden jas. De nazi noemde onze naam op en gaf ons een nummer. Ik had nummer 65196. Ze haalden het houten doosje met de naalden tevoorschijn en begonnen ons te tatoeëren. We moesten al onze bezittingen inleveren, deze schreven ze op en deden ze in een zak die dicht ging. Naakt werden we met een slag in ons gezicht in een smalle kamer geduwd waar ons haar werd afgeschoren. Na nog een slag in ons gezicht werden we in een andere kamer geduwd en daar kregen we een koude douche. We moesten een vuile gestreepte jurk aantrekken, houten slippers en een smal vies stukje stof om ons hoofd mee te bedekken. Ze naaiden een wit stukje stof op mijn borst met het nummer 65196, een rode driehoek met de “R” erop (politieke gevangene, Russich)”.

Toen ik voor "het houten doosje" stond in het museum, de tatoeëer stempels zag en de tekst las, dacht ik "Jaskes". Ik draaide om om verder te gaan en toen drong het tot mij door wat ik had gelezen en gezien ...mijn pas versteende.

Op zo'n moment dringt het goed tot je door wat er werkelijk gebeurd is...het was onmenselijk. De gedachtegang van Hitler werd werkelijk tot in de puntjes uitgevoerd. Aan alles was gedacht en werd tijdens de oorlogsjaren nog verder uitgediept en geperfectioneerd.

Hoe wij onze spullen ordenen om ze snel te kunnen vinden en te herkennen, zo deden de SS-ers dit met hun gevangenen.

Om deze rassen allemaal uit elkaar te houden had elke gevangene aan zijn kleren op de linkerborst een driehoek van stof vastgenaaid gevolgd door zijn nummer. Er werd een foto van de persoon gemaakt (voor 1943) en die moest een bordje met zijn nummer voor de camera houden. Later werd alleen een nummer in de arm getatoeëerd om tijd te besparen. Ook, omdat je makkelijker te identificeren was als je naakt op de lijkenhoop lag. Als je dit soort dingen leest, realiseer je je wat voor massavernietiging hier heeft plaatsgevonden...het was een geoliede moord fabriek.

Groene driehoek met top naar beneden: beroepsmisdadiger.

Groene driehoek met top naar boven: voor het eerst een misdaad begaan.

Zwarte driehoek: werkschuw. (Russen en zigeuners).

Rode driehoek: politieke tegenstanders. (Duitsers, Polen en Fransen).

Roze driehoek: homoseksuelen.

Paarse driehoek: godsdienstige sekten.

Verbaast was ik over het feit dat de SS-ers bijna alles vastlegden door camera en film, maar ook dat ze dat aan het einde van de oorlog zoveel mogelijk hebben vernietigd om hun sporen uit te wisselen. Ik had er niet bij stilgestaan dat er in dat tijdvak al zoveel mogelijk was. Wat maakt dat je zulke gruwelijkheden vastlegt en vervolgens nog een keer bekijkt en van geniet? De experimenten van Mengele werden ook vastgelegd voor de wetenschap en hoe gruwelijk het ook klinkt we maken nog steeds gebruik van die kennis en vastgelegde beeldmaterialen.

Fotograaf Wilhelm Brasse, gevangene nummer 3444, werd van 1940-45 gedwongen om met "Deutsche gründlichkeit" elk gruwelijk detail van het kampleven vast te leggen. Dagelijks geconfronteerd met de wanhoop en het lijden van zijn medegevangenen, realiseerde hij zich dat hij iets moest doen om te zorgen dat de buitenwereld de misdaden kon zien. Met gevaar voor zijn eigen leven, zorgde hij ervoor dat de foto's en de negatieven in de handen van het Poolse verzet kwamen. Zijn verhaal is prachtig weergegeven in "De fotograaf van Auschwitsz". Door hem kunnen de gezichten van een deel van de gevangenen zien achter de gestreepte pakken en jurken.

Toen men de barakken ging restaureren kwam dit tevoorschijn. Blijkbaar had een gevangene willen ontsnappen en had zijn spullen verstopt achter de muur. Hoorde hij bij de bevrijde mensen of was hij vermoord voor hij zijn plan tot uitvoer kon brengen?

Als een Poolse gevangenen ontsnapte, werd zijn familie gearresteerd en naar Auschwitsz gebracht. Zij moesten in Auschwitsz onder een bord staan met de mededeling waarom ze daar waren en dat ze in het kamp bleven tot de gevluchte gevangenen was teruggevonden. Dit, zodat andere gevangenen zich bewust waren van het beleid die het kamp had voor gevluchte gevangenen. De psychische en emotionele mishandeling/onderdrukking was hoog in het kamp ofwel genadeloos.